همانگونه که برای تولید فرش مرغوب، تهیّه مواد اولیّه مناسب و بافت صحیح و اصولی از اهمیّت بسزائی برخوردار است، نگهداری فرش نیز از اهمیّت بسزائی برخوردار است. نگهداری صحیح و اصولی فرش باعث افزایش طول عمر فرش شده و نقش مؤثری در بالا بردن ارزش اقتصادی فرش دارد. با نگاهی دقیقتر متوّجه میشویم که نگهداری فرش از زمان تهیّه مواد اولیّه شروع شده و تا پایان عمر فرش ادامه دارد.
عوامل مخرب و آسیبرسان قالی عبارتست از: حشرات، سوسک قالی، موریانه، جیرجیرک، سوسک حمام، بید و موش که این عوامل جزء عوامل زنده محسوب میشوند و عواملی چون رطوبت، گرما، نور و آلودگیهای محیطی جزء عوامل غیر زنده محسوب میشوند.
برای جلوگیری از تخریب فرش بوسیله عوامل فوق بهتر است که از قرار دادن فرش در محیط تاریک و مرطوب خودداری شود. در ضمن از تابش مستقیم نور خورشید بر روی فرش خودداری شود، چون تابش مستقیم نور خورشید علاوه بر تغییر رنگ فرش موجب تخریب الیاف آن میشود، به همین سبب است که در بحث شستشوی فرش ذکر نمودیم که برای خشک نمودن فرش نباید از تابش مستقیم نور خورشید استفاده شود.
در مورد روش جلوگیری تخریب فرش بوسیله حشرات موذی باید به محض مشاهده حشرات فوق بوسیله سموم خاصّ این حشرات اقدام به از بین بردن آنها کرد. در ضمن محل نگهداری فرش نیز ضدعفونی شود. در مورد بیدزدگی بهتر است که در هنگام تهیّه مواد اولیّه (پشم، ابریشم، پنبه) آنها را ضد بید کرد و درصورتیکه امر فوق امکانپذیر نشد بعد از پایان بافت فرش، فرش را ضد بید نمود و در ضمن از قرار دادن فرش و مواد اولیّه در محیط تاریک و نمناک خودداری
شود و در مورد فرشهائی که به عنوان مفروش استفاده میشوند هر چند یکبار فرش را جابجا کرده تا جریان هوا برقرار شود و فرش دچار بیدزدگی نشود.
در مورد روش نگهداری مواد اولیّه بهتر است که خواص فیزیکی و شیمیائی این مواد را شناسائی کنیم چون شناخت این خواص کمک موثری به نگهداری صحیح آنها میکند. لکن بطور کلی عوامل گرما، رطوبت و مواد شیمیائی اثراتی نامطلوب دارند و موجب پوسیدگی الیاف میشوند. پس بهتر است که از قرار دادن الیاف فوق در محیطهای نامساعد خودداری شود چون درصورتیکه مواد اولیّه دچار آسیب شوند فرش بافته شده با این مواد نیز از استحکام کافی برخوردار نخواهد بود و در صورت تخریب الیاف فوق باید از مصرف آنها خودداری کرد.
در زمان بافت سعی شود که تا حد امکان از توقف کار خودداری شود و درصورتیکه به هر دلیلی مجبور به توقف کار شود باید اصول زیر را رعایت نمود:
۱. دستگاه قالیبافی را در محیط مناسب قرار داد و همانگونه که در مبحث رعایت نکات ایمنی و بهداشتی در کارگاه قالیبافی شرح دادیم از قرار دادن آن در اتاق نمناک و تاریک خودداری شود. در ضمن از تابش مستقیم نور خورشید خودداری شود.
2. درصورتیکه مجبور به توقف ادامه بافت فرش شدیم، ابتدا چلّهها را شل کرده و با پارچهای تمیز روی فرش و چلّهها را بپوشانیم به صورتی که جلوی جریان هوا نیز گرفته نشود.
۳. از ایجاد گرد و غبار جلوگیری شود چون ذرات گرد و غبار موجب پوسیدگی چلّهها میشود. 4- به طور مرتب چلّهها و فرش را بررسی نمود و از سلامت دار و چلّهها و فرش بافته شده اطمینان حاصل شود تا در صورت هرگونه آسیبی اقدامات لازم را انجام داد.
همانگونه که میدانید فرش به صورت مفروش یا تزئینی مورد استفاده قرار میگیرد. در هر صورت باید به صورت اصولی از آن مراقبت کنیم تا به صورت مطلوبی حفظ شود. درصورتیکه میخواهیم از فرش به صورت مفروش استفاده کنیم باید نکات زیر را مورد توّجه قرار دهیم:
1. از قرار دادن فرش در محیط مرطوب و تاریک خودداری شود.
2. از تابش مستقیم نور خورشید بر روی فرش جلوگیری شود.
۳. ابعاد فرش مناسب با ابعاد اتاق باشد و سعی کنیم که فرش بزرگتر از ابعاد اتاق نباشد چون در صورت بزرگ بودن مجبور میشویم که فرش را از کناره تا بزنیم و تاخوردگی موجب میشود که فرش ترک بردارد و آسیب ببیند.
4. از انداختن فرش روی زمین گچی و آهکی خودداری کنیم چون گچ و آهک موجب پوسیدگی فرش میشود.
5. در صورت امکان سعی کنیم که از یک مفروشکننده مناسب مثل موکت برای زیر فرش استفاده کنیم تا هرگونه رطوبت احتمالی را جذب کند و از آسیب فرش جلوگیری شود.
۶. بهتر است که سر ریشههای فرش را در زیر آن پنهان کنیم تا در اثر رفت و آمد سائیده نشود و از بین نرود.
7. از قرار دادن فرش در کنار حرارت زیاد و مواد شیمیائی خودداری شود.
۸. از قرار دادن اشیاء سنگین و نوک تیز بر روی فرش خودداری شود.
در صورتیکه فرش به عنوان تابلو استفاده میشود رعایت نکات زیر الزامی است:
1. از آویزان کردن فرش روی دیوار گچی و آهکی خودداری نمود.
2. از کوبیدن مستقیم میخ بر روی فرش خودداری شود چون در صورت زنگزدگی به الیاف آسیب رسانده و موجب پوسیدگی آن میشود.
3. چون قسمت گلیمباف فرش از دوام و استحکام لازم برخوردار نیست بهتر است قالی از قسمت حاشیه به دیوار وصل شود.
علاوه بر موارد فوق بهتر است که حتیالامکان فرش را به صورت تاشده و لولهشده نگهداری نکنیم چون در روش باز به علّت وجود جریان هوا احتمال آسیب رساندن به فرش بسیار کمتر است.
درصورتیکه مجبور به نگهداری فرش به صورت لولهشده یا تاشده هستیم، بهتر است که برای حفظ سطح قالی عمل تا کردن از قسمت پشت صورت بگیرد تا پشت آن بیرون باشد و روی آن داخل قرار بگیرد. عمل تا کردن و یا لولهکردن به طور منظم و مرتب صورت گیرد. برای حفاظت بیشتر قالی روی آن تنباکو یا تفتالین ریخته شود و همچنین فرش را در محیط بهداشتی نگهداری کنیم و هر چند وقت یکبار فرش لوله شده و تا شده را باز کنیم، و مورد بررسی قرار دهیم تا از سلامت آن مطمئن شویم.